-
https://www.occitanica.eu/files/original/34681a0251f97258c1a513924e1fe300.jpg
8400ce7abeae573688a4302419dca311
https://www.occitanica.eu/files/original/5426e1488bac8e73154ae5f024a94cb1.pdf
d16b8379b470575c253e481a0a3aa385
PDF Text
Text
C.I.O.O.
BÊZIERS
PROUMIERO ANNADO.
—
9, 10, 11 e 12.
N"
SETEMBRE,
OUTOBRE, NOUVÈMBRE, DESEMBRE 1918.
DlREIClOUN E REDACIOUN
Jan
de
la VA.ULONGO
LE CAILAR (Gard)
LOU SECRÈT
3 franc pèr an.
A gratis pèr lou Front.
ABOUNAMEN :
BULETIN
MESADIE
Vous-àutri, li gènt jouine,
Que sabès lou secrèt,
Fasès que noun s'arrouine
Lou mounumen escrèt.
F. MISTRAL.
A LA MBMORI DE NOSTE AMI
Francis PODZOL
MORT
PÈR
LA
FRANÇO
E
PERDU
PÈR
PROUVÈNÇO
A. SOMME-PY
Lou 28 de Setembre de 1918
« Pèr un dòu coume aquéu, es pas proun lou ploura. »
Erian quatre qu'oubravian au Secrèt. Sian plus que tres aro,
e sabèn proun qu'es de mai que d'un que sian demeni, car
Francis Pouzol valié mai que nautre que restan. Sian afebli
de plus agué sa tenesoun, sian desavia de plus agué si counsèu, sian descounsoula de plus aguésoun amistanço d'elèi.
Le Feu, dins soun fasicle dóu i6 de nouvèmbre counsacra
i mort Prouvençau, a deja publica "nosto proumiero infèrto à
sa memòri. Avèn couneigu trop tard pèr que ié fîgurèsse, car
Francis Pouzol nous n'avié jarnai parla, — dins un silenci
digne e fièr coume ço qu'avié fa, — sa bello citacioun dóu 27
de mai de 1918 :
s Sous-officier courageux, qui a donné le 27 mai la
preuve d'un dévouement absolu. A lutté sans arrêt jusqu'au moment où, toutes ses munitions épuisées, il s'est
vu entouré par l'ennemi. A réussi à se dégager et à regagner nos lignes. »
Pamens, acò valié d'èstre recata au Cartabèu dóu Miejoür
blastema.
Autambèn, li testimoni que dounan, d'un de si coumpan
d'estùdi. d'un de si mèstre, e d'uni que l'an couneigu, o qu'an
couneigu soun obro, l'avalouron aut, tout autant que jais
prefouns dins nòsti cor freirenau, éu que.belèu a ges de cros
au champ-bataié.
Soun obro au mié de si coumpan d'escolo, soun obro à
Vilo-Novo, soun obro au Front, premiço e proumesso de ço
■qu'aurié coumpli sa vido... Soun « Ecò dóu Bousquetoun »
qu'amount au Front, pausavo de questioun preciso, sus nosto
Toco e sus nòsti mejan, e nous arrambavo pèr lou Secrèt »..,
si letro...
Ah ! perdren rèn de ço que nous soubro d'eu, e sa nòvio
pfouso, soulitàri au fougau qu'èro pamens un fougau de
Calèndo, sara pas soulitàri dins lou remèmbre, e dins la desiranço sacrado e voulountouso de segui sa draio. Perdren rèn
de ço que nous soubro d'éu. Mai eu, quau nous lou rendra !
A. S. — A. G. —
J. DE LA
V.
La mort, en nous raubant Pouzol, privo noste group de sa
forço la mai vèro.
Se la fogo de soun temperamen lou pourtavo de naturo
vers li manifestacioun enardido, en acò sabié ajougne d'à-prepaus un rare sèn de la resoun, e sa lougico fasie lèi.
Eu èro l'amo do tóuti li proujèt, èro l'alen que lis empuro,
e la voulounta que coumando i coundicioun d'acoumplimen.
Ero — e tout acò 's un pau de pousso, franc di regrèt qne
n'en auren !
Quau saup ço que nous reservavo sa fegoundita d'idèio e de
mejan, e la persuasioun irresistiblo de sa maniero quau saup
enjusqu'ounte nous aurié fa gandi !
Lou manco de soun acioun m'esfraio !
Pousquèsse lou remembre au cor de si coumpan èstre mai
ferme que la crento ! Ansin lou farian viéute e sentirian sus
nòsti decisioun à veni l'emprento encaro alandarello e pouderouso de soun èime.
Alàri SIVANET.
Ère tout nouvèu à la Causo quand couneiguère Francis
Pouzol. La « Gazeto Loubetenco », que se n'en dirà jamai
proun de bèn, me faguè metre en relacioun emé « l'Escolo
dóu Boumbardamen » pèr lou mejari de « VEcb dóu Bousquetoun » beileja de man de mèstre pèr noste car fraire Francis.
Me n'en souvendrai toujour : m'ère amusa à faire dos o
tres meichant sounet, e demandère à noste ami soun apreciacioun. La rcsponso fuguè neto, la letro claro, e li mot descubert: « Moun ami », me diguè, « prenes un meichant camin
« pèr un jouine. Avans d'èstre pouèto, te fau counèisse ï'is—
« tòri de noste Miejour, te fau legi li grandis obro de noste
« pais, te fau fourma uno instrucioun prefoundo e soulido ;
« acò 's la foundarriento de tout. »
Ah ! qu'es veraio aquelo pensado, que l'instrucioun dóu
pople miejournau, acò 's la foundamento de la forço de si
revendicacioun. e lou sauvamen de sa lengo.
Un jour de desembre 1916. au Mort-Homme, faguère dins
la niue i5 kiloumètre pèr counèisse Francis Pouzol.
�2
LOU SECRÈT
Queto rem embranco pèr iéu. aquelo salo ounte tiraves li
fueio de YEcò dóu Bousquetoun, au mitan de toun travai de
fourrié ; coume t'amavon li sóudart qu'èron proche de tu e
que t'ajudavon !
M'embrassères e dins aquéu poutoun bon e courau sentiguère toun amour de fraire, dins uno mémo causo, e aguère
l'impressioun que quicon de nouvèu s'ensertavo dins moun
cor.
Aviéu de proujèt d'ideau, lou Quoutidian, lou Prouvençau à
l'Escolo, li Publicacioun poupulàri à bon mercat. E sentiguère
touto ta franqueso nudo, sentiguère la founsour de ti pensado, e coumprenguère que nòsti proujèt, s'èron pèr l'aveni
proun liun, n'èron pas mens lou soulet biais de sauva un
pople, uno lengo, e tout un passat de glòri.
La segoundo fes que t'encountrère, èro à Berry-au-Bac, au
moumen que partissiés pèr la permessioun que fuguè, ai las !
l'avans-darniero. Coume èron fres sus ti bouco li mot de toun
amour pèr ta nòvio, e entreveiguère pèr tu lou bonur dins
lou brusc d'amour. Ai las !...
E nautre, tis ami, prenian part en aquéu bonur, e sabian
que la coumpagno que t'ères causido ajudarió toun obro, —
car avié ta fe —, de verai felibre.
Noun, moun Francis, se li que pènson pas coume nautre,
se li que s'embarron dins un resounamen estré, sènso voulé
estudia e perpensa lis idèio dis autre, mai volon demoura,
sènso discuto, dins lis idèio loucalo, persounalo, egouïsto, se
tóuti t'avien couneigu, s'avien charra un moumen emé tu,
nosto fe e noste amour, enaura sus tPlabro, lis aurien-ti pas
gagna !
Mai, car fraire, pos lou crèire, avèn fa sarramen de travaia
e d'agi, pèr la creacioun dóu Quoutidian, pèr lou bèn dóu
Miejour, pèr lou triounfle de la Lengo ; e, davans toun souvent, sèinpre reviéuda d'amour, tendren paraulo e oubraren.
Amadiéu
il savait se tenir aux écoutes de la vie mouvante et diverse, et
ne craignait point de réformer son jugement sur les choses
et les personnes, dans le sens de la véiité nouvellement apparue et du but à atteindre.
Il est brisé par les fatalités do la guerre, à l'aube peut-être
de jours moins barbares et plus heureux, voués à des œuvres
certaines. II tombe à l'âge où la jeunesse plus pensive porte
ses premiers fruits, et son courage joyeux, sa tranquille espérance ne l'ont point gardé d'une mort ironique qui a tardé
quatre ans ! Celle qui n'était sa femme que depuis la Noël
dernière, m'écrivait : « Avian fa tant de bèu pantai que semblavo inmourtau. Sarias brave de preveni tóuti aquéli que
l'amavon. »
II n'est point de consolation pour elle, ni pour ses amis. De
ceux-ci, j'aurai voulu contribuer à accroître le nombre en faisant mesurer notre perte, si elle peut l'être, et cependant,
selon le chànt de deuil de Devoluy :
eoant-ouro,
La Counitesso ardènto plouro.
Amor que, dins lou coumbat,
Soun aparaire es toumba...
E sèmpre, sèmpre, au soulèu dardaiant,
La mort s'envai, daiant, daiant, daiant 1
JAN
Le Feu,
ié
'de nouvèmbre
DE LA VAULONGOV
1918.
>:VC^<»N<>X<;^</JV.>-V<*%<.C^^
'rESTIMÒïVI
L'Eisèmple d'un Mèstre dEscoîo miejournau
FRANCÉS POUZOL (1891-1918)
GAMBARDELLA.
Francis Pouzol, l'un des quatre signataires des manifestes
du Secrèt, a été tué à Somme-Py le 28 septembre. Je n'ai
pas de détails plus précis. Depuis la guerre, je m'étais lié à
lui d'une forte amitié, au cours d'une correspondance assidue.
Il existe dans les sentiments, et même dans les pensées, une
sorte de pudeur qui les fait se voiler à l'heure des relations
verbales ; mais les lettres de Pouzol le révèlent tout entier.
Accablé par une douleur impuissante, je repasse dans mon
cœur son amitié à la fois prompte et sûre, sa sincérité jamais
défaillante, l'ardeur réfléchie de sa foi provençale, servie par
une clairvoyance singulière. Je ne cherche point à faire, dans
mes regrets, le départ entre ceux de l'ami et, ceux du Provençal. Il en était de son amitié et de son zèle comme de ces
matières précieuses qui se dérobent à l'analyse.
L'appui de son cœur manquera trop souvent au nôtre ;
mais il nous restera le fervent artiiice d'aviver notre peine —
et notre énergie — par l'intensité renouvelée de nos souvenirs. Ses inspirations et ses conseils continuels nous feront
défaut, et quoique nous sachions puiser en ses lettres précises, la perte n'en demeurera pas moins innombrable, car
A Vilo-Novo-d'Avignoun, l'Escolo Felibrenco di Lesert es
en dòu. Soun jouve cabiscòu, l'istitutour F. Pouzol, sarjant isarmado, vèn d'èstre tua.
Es lou cor barra pèr l'emoucioun que vole traire à sa memòri la piouso flour dóu souveni.
Elèvo de l'Escolo nourmalo de Nimes (1907-1910), PouzoB
èro un di rare ensignaire dóu Gard que sieguèsse, pèr l'idèio
felibrenco, un ome de fe e d'acioun, un afouga sincère, un
valènt de vuei, en passo de deveni un majourau de deman.
Lis ami noumbrous — avié que d'ami, lou paure droulas —
noun desóublidaran aquelo caro bloundo, courouso e revertigueto, aquéu regard linde, ardènt e dous, aquelo paraulo neta
e franco, ■— emé noun-sai, dins l'andamen, queto iierta e
queto voulounta imbrandablo. Basto ! uno persounalita en
quau se retrasien, se foundien, aurias di, un regiscle dóu
sang de Calendau em'uno raiado d'aquéu dóu Prince d'Aurenjo. Lou coumplimen es pas mince, lou sabe ; mai es mérita,
e degun me fara pas menti.
Pouzol èro qu'un enfant quand vengué au Felibrige. A l'escolo nourmalo, causo unenco, espantavo deja si cambarado en
ié legissènt, en ié recitant, emé flamo, lis obro di Primadiér
�LOU SECRET
e peréu si proumiéri trobo. E m'escririé : « Li muraio pedagougico de la salo di counferènci fuguèron estoumagado d'aquelo novo maniero de parla. »
E plus tard : « Lis istitutour, pèr la majo-part, sabon pas
que lou Felibrige eisisto, e an rèn Iegi di cap-d'obro miejournau. » Pièi mai : « Noun se pòu coumprene uno reneissènço
de la lengo sènso l'ajudo de l'escolo. »
E fasié de counferènci, reclamaven de libre felibren pèr li
biblioutèco, ourganisavo de councours emé l'aposto dóu prouvençau à l'escolo, M. Lhermitte, e dounavo de vido à l'Escolo
di Lesert.
« Ai pas fini de piéuta... » m'escrivié i'a pau de tèms. Paure
jouvènt!... Ti darrié piéutadis soun recata dins l'óudour dis
árrambage, en aquel « Ecò dóu Bousquetoun », journalet
prouvençau dóu front que nous bandissiés em'uno fogo patrialo tant calourènto :
« Sènso pòu nous batèn
« Despièi Hous an tout aro,
c K calaren pas 'ucaro !...
Pièi avian reçaupu, peréu, toun gènt assabé quouro venguères t'amouiera dins l'arroudimen d'Alès, e toun bonur
em'aquéu de ta migo nous fasien gau en tóuti.
Aièr encaro te vesian en permissioun, e vuei, ai las ! dins
l'aurige e lou malastre, tout aquéu bonur escrèt e lóutis
aquéli supèrbis esperanço vènon de s'esvali ! E dormes, aperavau, dins la terro frejodóu Nord, tu qu'amaves tant la terromaire di Iroubadou !
Escolo di Lesert, pos pourta lou dòu ! As veramen totimba
flour.
E -tu, Felibrige de l'endeveni, pos crèire qu'as perdu un
d'aquéli mascle de la raço que sènton, en éli, boumbouneja
la.subre-vivènço di liberta e di fierla terradourenco, un
D'aquéli qu'an la memòri
D'aquéli qu'an-lou cor aut !
A Dono Pouzol, mestresso d'escolo d'elèi, cm' à la famiho
dóu cadelas dipuregu, trasèn nòsti coundoulènci Iras qu'esmóugudo, — en mesclant emé li siéuno, nòsti lagremo.
E. BREMOND
(Jóusè de Font-Veirano),
Ispeitour dis Escolo.
Cacalaca, óutobre 19(8.
3
pantai (que, lou sabes, Jan de la Vaulongo, es pas uno ehimèro de Suunjo fèstp), em'un serious, uno franqueto, dirai
quasimen uno casteta de pensado, avié l'isagno de tout ço
qu'es apatia e l'amour de tout ço qu'es l'amour dins la plus
auto e la plus noblo acepeioun dóu terme.
Dins un estile blous e dindant coume si paraulo, nous espausavo sa pouderouso iniciativo, emé Y Ecò dóu Bousquetuon,
lou Secrèt, e si letro. E nous escaufavian à la calour d'aquéu fougau, sèns même nous n'en avisa.
Geo NoGuiER.
Ai après la mort glouriouso de Pouzol... Un de
pecaire ! e sèmblo que tóuti li meiour toumbaran.
Pèire
DEVOLUY.
La novo que me fasès part nous tranco lou cor ; couneissiéu
pas Pouzol, mai sabe qu'èro un valènt, un bèl aparaire de la
Causo. Noun soulamen sis ami persounau, mai tóujti lis ami
dóu Feu saran maca pèr un tau dòu.
Jóusè D'ARRAUD.
La mort de Pouzol me matrasso afrousamen : es un dis
espèr de la Patrio que s'envai.
Jùli ROUNJAT.
Coume èro franc e dre, coume i'anavo de bon dins tóuti li
nòbli batèslo ; èro lou qu'aparentave lou mai à noste paure
Fihou. M'èro tant brave de li senti tóuti dous d'ome valènt,
desempegouli de tant de vièiis idèio respetablo, amaduri proumierencamen pèr la meditacioun dins la chavano e pèr li
leiçoun dóu chaple.
Pode afourti qu'es un malur qu'aquelo mort, aquelo santo
mort.
Coume Fihou dins lou Lengadò, Francés en Prouvènço me
pareissié astra pèr mena la jouvènço dóu Felibrige de deman,
que tant l'apassiounavo !
Jóusè LOUBET.
Pouzol après Fihou ! quet inmènse dòu pèr nautre, queto
perdo inmènso pèr la Causo.
Pèire
Aièr plouravian sus lou cros de Fihou ; un autre se duerb
vuei. Paure Pouzol ! moun coumpan d'estùdi, moun ami ! Me
sèmblo lou vèire encaro emé sis iue qu'esbrihaudavon
d'uno poulido regalido prouvençalo, à la fes empli de tendresso e de lirisme. Me sèmblo l'ausi encaro, emé sa voues
caudo, vibranto e coulourado. Francés èro uno arderouso persounalita. Amourous de sa caro Prouvènço, tout ço que i'a de
grand e de noble dins lou Soulèu, lou Mistrau e lou Rose,
se retroubavo en éu. Avié pas soulamen lou talent d'un felibre, mai tambèn lou courage de l'orne d'acioun, lou courage
que rèn rebuto, l'acliinimen au travai, la giaveta afananto
d'aquéli que luchon pèr un ideau. Atentiéu subre-tout à soun
mai ;
AZEMA.
Couma noste Filhou es toumbat, au moument ounte la
Vitòria sourgis, espetaclousa.
Paure grand car amie qu'ai pas coünougut prou, res que
pèr sas letras que counserve piousament.
Letras felibrencas ounte me charrava das plans de l'aveni.
Ah ! quante bèu felibre ! quanta fe, quanta força avié Pouzol !
Jouine, pie d'enavans, pantalhava lou Felibrige couma lou
voloun Ious jouines. Es un bon que partis, la cola s'esclargis.
Lou vaillent cabiscòu de Y Escola dau Boumbnrdament es pas
pus, lou delicious pouèta cantarà'pas pus, mès soun. obra
viéurà, liçous sacradas pèr lous jouines qu'arriboun.
�LOU SECRÈT
4
Pouzol ! Filhou ! noums resplendents de glòria, quitàs-nous
plourà e mesclà las lagremas de Prouvença à las dau Lengadoc. E, virats devers vautres que dins lou cièl vesès la vitòria
à quau avès bailat vosta vida, juran que nous souvendren e
que de longa oubraren pèr noste car Miejour.
Lou Gùl, i5 desèmbre 1918.
Jordi MAILLET.
Lou Gal publico aquel adiéu esmouvènt, ai-lasî d'un mort
pèr un mort, car Jordi Maillet es esta empourta pèr la gripo
lou 8 de nouvèmbre. Èro l'ami carde Fihou e d'Azema e un
di cepoun dóu Gal.
Es uno perdo inmènso pèr lou Miejournalisme d'acioun.
(Lou Boulet Rouge )
Leoun
TEISSIER.
Après Fihou, vaqui mai un di nostre, e di meiour, que vèn
detoumbaau prat bataié. Francés Pouzol èro un di plus bèu
cepoun de nosto raço, e sa mort es uno grando pèrdo pèr lou
Felibrige, qu'avié mes forço espèro en eu. Avèn perdu un
ami e un aposto. Tout lou Miejour se dèu de lou ploura, e
nautre subre-tout. 1
Louvis FOURMACD.
Un Pouèmo de Francis Pouzol
Li man piouso de l'amour e de l'amistanço nous pourgiran
belèuunjour, dins lou recate d'uno causido sevèro autant
que l'èime même de noste ami l'aurié vougudo, l'essènci de
soun obro Kteràri-, à couslat de soun obro de proupagando.
Geo Noguier a trouba l'espressioun que falié, e que dins
•sa councisioun n'en dis mai que tout ço que poudrian assaja
d'escriéure. A parla de la « caste ta de pensado » de noste ami.
Rèn de mai juste, de mai verai. E, pèr qu, uno obro pouëtico
dévié au mens s'apiela sus de couneissènço seguro, se noun
sourgissié d'uno ispiracioun vertadiero.
Avèn trouba dins si manuscri un pouèmo que caup à la
fes d'imaginacioun fantastico e un escrèt secrèt, dins uno'
formo souvènt ouriginalo e perfèto. Lou dounan eici coume
uno flour de l'èime de noste ami, — d'aquéli flour raro, que
pamens n'en greio au mens uno dins touto vido. N'en aven
recouneigu d'autro, i pajo dóu manuscri.
La Tourre di Masco
A Trenco-Taio
Li trèvo, aquelo niue, dansèron sus lou Pont.
F.
MISTRAL.
—
Sus l'Andaoun, pausa dóu biais d'uno courouno,
Lou Fort drèisso amoundaut si bàrri merleta,
E qumiro lou tremount li cuerb de si poutouno,
Sèmblo, vous coume l'èi, un palais encanta-;
Sèm.blon bastido d'or tant que lou tremount duro,
Li dos tourre besssouno enaurant si merlet
Que li courounon 'mé li machicouladuro ;
Li 'nivo, pièi, detras, fan dé richi velet.
Mtrèio.
Mai quouro lou tremount, fastiga de daúrèio,
De darriè la mountagno acato soun tn lus,
Li tourre, dins la niue, sùmblon plus que dos vièio
Acantounado au fio dóu lèmsì virant lou fus.
Mai, pas bèn liun d'aqui, soulelo et pensadisso,
Uno tourre à despart, negrasso e l'èr marrit,
Sus lou caire desert di roco penjadisso,
J'antaio, muto e frejo, à de sourne chaurit.
Oins lou jour, adeja, vius porto l'escau/èstre,
Mai a quicon, la niue, que vous sarro lou cor ;
Lou plus brave, à si pèd. de la pòu n'es plus mèstre,
Car H vièii legèndo, aqui, règnon d'acord ;
A jabo, dins l'esprit, remounton li sourneto,
Li,conte de ma grand que s'ausissié 'n vihant,
Que dins lou lié, glaça, n'avian pièi la trambleto,
E que touto la niue, pièi, n'en pantaiavian.
As pas rauba toun noum. vièio Tourre di 'Masco !
Dins la niue fas esfrai, e tout ço qu'an counta :
Li chaurit esfraious, brut d'espaso e de casco,
Di chivalié fada, dins lou cros acata,
Lou grouiin fatidi di masc e di sourciero,
La danso sus l'escoubo, adaut subre li bard,
Li lusour que vesien pèr lis aubarestiero,
Tout acò se coumpren dhvans tu, quand fai tard.
Ai vougu, dins la niue, que bramavo l'aurage,
Dins la Tourre escala, sènso lume e soulet,
E mita-mort, febrous, mau-grat tout moun courage,
Sus li bard m alounguère, ai-las ! paure nanet !
Ço que veguère alor me glaço enca li veno,
E tremole e fernisse au remembre d'acà :
Qu'à cita cop de bastoun me roumpon li cadeno,
Quevèire toun sàbat, preferirien cent cop.
La salo, ounte alounga regardave li causo, •
Souto uno inmènso vóuto au cèu semblavo ana ;
E de rato-penado, à vòu e sènso pauso,
Voutastrejavon 'mé lis amo di dana ;
Pièi d'òrris alabreno, escalant li muraio,
Trasien de rai de fiò pèr la bouco e lou nas ;
E de serp, de rassado, e de corb e de graio,
Esglaia, sourne e mut, viravon jamai las.
Mai s'arrestè, lou brande foulas, à l'intrado
Dóu Dra, bèu coume un Diéu, pareigu tout-d'un-tèms,
Fugitiéu dóu grand Bose ; e lèu vengué de fado,
De trèvo e d'esperit, carreja pèr lou vent.
E, majestous, lou Dra s'assetè dins l'arquiero,
Sont l'augivo grandasso. E, tout masca d'acié,
Un orne alor vengué, 'mé d'aluro princiero,
E l'acamp se tenguè, qu'aumentè moun ancié.
Lou Prince tout masca, davans lou Diéu dóu Bose,
Digué tout soun plagnun, soun ànci e soun desrèi,
Sa valour à noun-rèn, si bras que fan que crose,
Amor qu'es un bastard, fraire d'un trop grand rèi.
Lou Dra, mai qu'alassa de sa longo conmplancho,
D'un gèst larg e reiau enmandè lou Bastard,
Amor que cade sèr ausis la mémo plancho ;
E venguèron alor li presounié testard :
Se plagnissien de tout, di ferre e dis enlravo,
'Duu manco d'aire pur e dóu counfinamen ;
E dóu tèms qu'en plagnun l'un d'éli debanavo,
A l'arquiero n'i'avié qu'avien pres vitamen
�LOU SECRET
Uno alabreno en fib que, coume s'èro un lume,
Apelavon d'en aut, alin, de counjura,
Mai, despièi tant de niue qu'aquéu caliu s'atrume,
E res e res jamai li vèngue deliéura!
E lou Dra despaciènt remando dins si croto
Li prisounié doulènt cade sèr destroumpa ;
E vènon vers soun Diéu lis armeto mignoto
Que di cors negadis Satan vbu arrapa.
Lou Dra countènt ié ris, pièi, à soun tour, caduno
Ié semond pèr-de-que s'es negado : l'Amour,
E tou degoust de vièure, aqui, cado degruno,
E lou Dra mistadous ié dis : « Vendra toun tour ! »
Mai quouro davans éu s'avanço emé l'Angloro
. Lou Princihoun d'Oulando, emé la glaujo i man,
Irefouli, lou bèu Dra casso vite deforo
Lou richounant chaurit, disènt : « Venès deman ! »
Conto, lou Prince urous, d'uno voues palo e vaigo,
L'amour qu'embelinè soun cor tant ideious,
Lou mesprés de la Mort, l'atrivamen de l'aigo,
E l'eternalo unioun dóu parèu amourous.
Es, lou Dra, mai qu'urous d'entèndre talo fèsto.
Soun poudé lou vesènt à tau pountificat ;
Dis i bèus amourous : « Partèn, que n'i'a de rèsto !
Me pago, voste amour, d'aquéli renegat ! »
E sort emé lou Dra lou parèu pantaiaire,
E la luno lèu-lèu qu'esquincho e. fai babbu !
Iéu, apensamenti, tout rege dins moun caire,
Ansin restère soul, esperdu, mila-fbu !
E jamai plus, jamai, mountere dins la Tourre,
Mai d'en-bas, cado niue, ai revist lou signau
Que Valabreno en lamp de fib trais de soun mourre,
E dóu Masco de ferre ai revist lou mourrau ;
D'en-bas ai entendu di masco lou senbdi,
Ai vist graio emai corb voulastreja feroun,
Ai ausi li plagnun qu'au Dra vènon en bdi,
E la pantaie enca, l'esfraiouso vesioun.
igi3.
Francis POUZOL.
Estatut de l Escolo di Lesert
Noste ami avié, en pleno guerro, establi, pèr l'Escolo di
Lesert de sa caro Vilo-Novo nadalo, aquéli Estatut que podon
servi de parangoun i nòvis Escolo que se coungreiaran dins
lou même esperit qu'avié, éu, coungreia aquelo, emé lou
double amour de soun endré e dóu Miejour. Dounaren belèu,
dins de numéro venènt, d'escapouloun de letro siéuno,
mounte s'alargon mai amplamen encaro si vot patriau, remena eici à la councisioun d'un estatut.
I. — Préambule
A Vilo-Novo d'Avignoun li patrioto miejournau an décida de
s'acampa e de faire sóuco kïEscolo di Lesert.
Poudran èstre sòci d'aquelo Escolo, tóuti li patrioto de ViloNovo e d'autre que tocon au pais pèr sà ^parentèlo, que i'an
d'interèst matériau o mourau.
La coundicioun majouro estènt de manteni la lengo dóu
brès, pèr èstre sóci de Y Escolo di Lesert, se fara un cop,
davans tóuti, aqueste sarramen :
Jure, iéu, de parla, e tant que poussible, de faire parla pertout la lengo que parlavon mi paire.
S
II. — Toco
La toco generalo es segound YEstatut felibren que dis : Lou
Felibrige es establi pèr garda longo-mai à la nacioun d'O
sa lengo, sis us, soun gàubi e tout ço que coustituïs soun
èime naciounau.
La dóuirino es caupudo dins lis obro de Frederi Mistral e
de si disciple.
La toco especialo sara sèmpre :
i° De faire la proupagando pèr l'ensignamen dóu prouvençau emé leiçoun, counferènci, councours publi, tiatre, etc.,
e de faire peréu counèisse lis obro felibrenco.
a" D'estudia li doucumen de Fiston de Vilo-Novo, desempièi soun óurigino preistourico, e n'assabenta lou pople.
3° De publica li conte, galejado, cansoun, prouvèrbi, legèndo de Vilo-Novo.
4° D'assegura la publicacioun dis obro meritouso di felibre
vilo-nouyen.
5° De counserva li vèsti encian, en tout ço que se pòu : la
couifo o catalano emé li veto, lou coutihoun à flour e lou fichu
pèr li fiho ; la taiolo e lou capèu à grand bord pèr lis ome.
6° De douna pèr lou mens uno fèsto dins l'estiéu, mounte
soun counvida de felibre d'en deforo.
7° De councours saran dubert e de pres douna is enfant o
jouvènt que saupran escriéure e declama en prouvençau. De
libre felibren saran li joio emé de courouno de lausié. Lou
tiatre ié tendra sa plaço e li discours tambèn. E quouro la
benurouso e glouriouso pas tournara, se ié reprendran li
farandoulo, li targo e li jo dins lou biais encian. Aqui i'aura la
fèsto vierginenco e lou pres pèr la chatouno lou miéus abihado.
8" De recata li soubro dóu passat : moble, escrinceladuro,
pinturo, manuscri, etc., au Museon di Lesert adeja coustituï.
9' De faire counèisse l'istòri di mounumen : palais, tourre,
glèiso, capello, barri, etc., etc., e, 'm' aquelo remembranço
respetuouso, li garda de la rouino.
io' De rejougne li libre felibren dins uno biblioutèco au
service même di sòci.
l'aura uno Coumessioun à despart que se poudra dire regiounalisto. S'óucupara di recoubranço pèr lis interèst di
païsan e di mestierau. Ajudarà is assouciacioun e cors de
mestié dóu païs.
III. — Burèu
Lou Burèu caup un Cabiscòu, un Souto-Cabiscòu, un Secretari e un Clavaire.
Li mèmbre dóu Burèu soun elegi à la majourita puro e
simplo.
Lou Cabiscòu d'esperéu o sus la demando de sòci fai tóuti
li counvidacioun, presido lis acamp, reçaup lis escolo e li persounage estrangié, parlo au noum di sòci e segound sa counsentido.
La majourita a lou dre de desavoua tout ate e touto paraulo
de contro lis Estatut o l'èime de YEscolo di Lesert.
Lou Souto-Cabiscòu remplaço lou Cabiscòu quouro es empacha, e alor a mémi dre, mémo respounsableta.
Lou Clavaire tèn la cacho-maio, lis archiéu e li libre. Es
respousable de tout acò e, coume lis autre, pòu èstre desavoua.
Lou Burèu asseguro lou bon andamen dis afaire de l'Escolo,
pren li decisioun que noun podon èstre presso à tèms pèr
l'acamp generau di sòci o que soun de minouro impourtanço.
Lou Secretari fai li comte-rendu di sesiho, es carga de la
courrespoundènei e dis escrituro necito.
Lou Burèu a la respounsableta de sis ate que soun aprouva
o podon èstre coundana pèr lou vot de l'Escolo, à la majourita
desi voues ; e, se lou demandon, pòu èstre toumba pèr sòu.
�LOU
6
Dins la quingenado seguènto se fan de nouvèllis eleicioun
pèr lou Burèu.
Pamens tout, dins lis afaire de l'Escolo, dèu se trata emé
lou biais dóu pur aireiramen.
IV. — AmesKioun, foro-bandimen
Pèr être sòci. sufis de se presenta e de rempli li coundicioun
dóu paràgraf e 1.
Sara soulet foro-bandi de l'Escolo, aquéu qu'estrassarié lou
sarramen qu'a prounouncia ; e, pèr aquéu foro-bandimen, lou
vot déu reüni di 1res part dos dóu toutau di voues.
V. — Résulte
L'Escolo sara un recàti pèr tóuti lis inteligènci e tóuti li
travaiairede l'endré. La toulerànci fara de tóuti de fraire que,
leissant de caire li dif.'rènci d'óupiníoun, se diran soulamen
felibre.
Lis escourregudo, li vesito di felibre vesin establiran de
liame d'afreirnmen, en esperant qi'e la Counfederacioun de
tóuti li ciéuta (respublica coumunalis) fague la regioun libramen coustituïdo, que n'aurait plus, li poudé publi, qu'à recounèisse pèr lou bèn majour de la nacioun.
— La coutisacioun es de cinq franc pèr li mèmbre ounouràri e de vint sòu pèr li mèmbre atiéu.
— Aquéstis Estatut poudran èstre moudifica que pèr l'Assemblado générale
Vilo-Novo a"Avignoun, 45 de desembre 194S.
A nòsti Coumpan
Desempièi trop de tèma sian sènso novo di coumpan :
Canonge, Combet, Néry, Olivier, Fournier, Serenne, Vasse,
Borie, Boudon-Lashermes, Delpuech, Gai, Bouvière, etc.
Se volon nous escriéure pèr nous rassegura, n'en auren
soulas. Dins li sourne dòu que nous aclapon, avèn cregnènço
encaro, e voudrian pousqué reçaupre d'éli-meme un mot de
vido; se nous lou mandon pas auren pòu de reçaupre, d'uno
autro man que la siéuno, un message de mort.
Li coumpan, tambèn, que s'afeciounon à l'obro qu'avèn
assaja de n'en souna lou rampèu, e li coumpan qu'an trouba
dins la B. C. uno soubro agradivo, entrasènto, o ensignarello,
sarien brave de nous faire counèisse sis adreisso d'après
guerro, pèr que se 'n cop li Gouvèr an sagela la pas di Pople,
e que li soudard miejournau auran tourna dins « soun pais
tant bèu », lou liame entre nautre siegue pas desnousa. Sara
mestié, au countràri, de nous bèn recounèisse, e, — se
sian irreparablamen demeni de nòsti mort valènt e bèn-ama,
— de nous uni, li que demouran, à l'aflat pious de soun remèmbre, dins la bono fe, la bono voulounta, lou bon esperfors, pèr assaja de coumpli l'obro que patira trop de sa mort
e que n'aura pas proun dóu meiour de nosto vido.
Nàutri, au Secrèt, porto-paraulo di recoubranço patrialo,
que voudrian au mens abeli nosto pauro voues 'mé li resson
d'uno Lengo esterso, e, se lou pouden, teni la bono dóütrino
d'un Felibrige que s'asate i fa vivènt, assajaren sènso óublida
lou proujèt e lou plan d'un grand quoutidian miejournau, de
ressarra lou liame, en pa/èissènt d'un biais regulié. Enjusqu'aro, pn un empachamen de lesi e d'argènt (car aven vougu
coume de juste, èstre à gratis pèr lou front), an fa menti
nosto endico : Buletin mesadié. » E i'avié pièi trop, ai-las, de
moumen mounte avian pas lou cor d'escriéure e d'estampa,
enterin que lou chaole s'enrabiavo, e que demanda l'aumorno
d'èstre legi aurié mérita l'escorno de quau avié d'ùni-fes que
loti tèms de mouri.
Noun sabèn se la pas nous adurra mai de lesi. Ié coumtan
gaire. Encaro mens sus de dardeno. Pamens se nòsti coum-
SECRÈT
pan, de retour à l'oustau, poudien, se nòsti legèire que l'an
jamai quita, voulien nous ajuda...
Pèr parèisse un t op pèr mes, sus quatre pajo. nous faudrié
aperaqui cènt franc pèr numero, siegue t20o franc pèr an.
Se li dous centenau de coumpan o de felibre que reçaupon lou
Secrèt nous dounavon, à la pas, soun abounage, e nous fasien
cadun, dins soun entourage, un o dous abouna, n'aurian
proun, même proun pèr agué, à Pasco, à Calèndo, em' à
Santo-Estello, uno o dos pajo de mai.
Pèr quant à la B. C, adoubaren un plan de circulacioun,
emé coutisacioun pèr curbi li frès de posto, renouvela li libre
gausi, e enrichi lou founs di libre que ié mancon encaro. Acò
sara escudela dins nòsti numerò venènt, ounte poudren,
peréu, abourda enfin li discussioun belèu encaro necito, e
li proublèmo qu'avèn degu leissa de caire.
Es pas pèr la vano glòri d'escriéure, que pareiren, ni pèr
rèndre à la Causo lou marrit service de publica de vers à boudre,—ço que li legèire di journau felibren an trop souvènt
creigu soun dre, senoun soun devé, d'óuteni di redatour.
« L'esperit boufo ounte vòu. » Avèn nòsti pouèto, mai crese
que li plus grand d'entre éli nous dirien, o nous diran, que
la ciéuta demando touto meno d'acioun, eli pèiro, pèr la bast',
s'enauraran pas soulo, même au cant di pouèto, — à tout lou
mens au resson trop facile di rimo. Ero mestié de dire acò
sènso relambi. Voulèn res maucoura d'avanço, mai voulèn res
deçaupre ! Nòsti coumpan noun amaran miés, belèu, de ié
parla franc, — e aquéli que nous amaran ansin, saupren
qu'em' éli poudrtn faire avans, deliéure di counvencioun e
dis estrechun, — que n'avèn d'autre à desfaire encaro, —vers
la toco, après nous, èstre fa fisanço davans la figuro leialo de
nòsti mort.
Eúo VIANÈS.
AMADIÉU GAMBARDELLA.
JAN DE LA VALLONGO.
Biblioiitèco Circulant Prouvençalo
Libre reçaupu.
—
Tresenco listes.
(Li noum di dounatour soun endica entre parèntesi.)
bis. Valèri Bernard : Li Boumian, rouman. (Jan Grand).
f. F. Mistral : Discours e Dicho. (L. Teissier).
bis. J. Roumanille : Conte Prouvençau. (Jan Grand).
bis. Teodor Aubanèu : Lou Pan dóu Pecat.
—
ter. Vitour Balaguer : Li Pirenèu.
—
bis. F. de Baroncelli-Javon : Blad de Luno.
—
bis. Laforet : Li Ferigoulo Sant-Gilencn.
—
a, b, c, d. L. Piat : Garbeto, pouësio, 4 còpi. (L'Autour).
J-C. Payan : Lié unie e Ourtoulaio. (Anounime).
Edmond Lagarde: La prochaine Révolution. (Épilogue des Evénements du Midi). (L'Autour).
136 a, b, c, d. L. Piat : Istòri causido dóu Gulistan (revirado dóu
Persan), 4 còpi. (L'Autour).
137 a, b. L. Piat: Proumié Cant de Vlliado (revirado dóu Gré),
2 còpi. (L'Autour).
138 a, b, c. L. Piat : Syntaxe des Dialectes Occitaniens, 3 còpi.
(L'Autour).
139 Bigot : Li Bourgadiern. (L. Teissier).
140 F.-S. Gimet : De l'Aubo au Calabrun. (L. Teissier).
14> Lou Jacoumar, Armana de Prouvènço, 1900.
—
142 a, t. N™ </, 2, 4,5,7 e 8, dóu Gal.
—
143 a, j. Jiili Rounjat : L'Ourtougràfi Prouvençalo, 10 còpi.
(Vivo Prouvènço).
De tout cor, gramaci en tóuti I
i
12
i4
38
52
74
99
133
134
135
C.l.0.0.
BÈZIERS
Lou gerènt : S. André PEYRE, Le Cailar (Gard).
Empremarié F. SEGUIN, en Avignoun.
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Patrimoine écrit occitan:périodiques
Description
An account of the resource
Ce set contient les périodiques numérisés par le CIRDÒC issus des collections des partenaires d'Occitanica
Revista
Item type spécifique au CIRDÒC : à privilégier
Région Administrative
Provence-Alpes-Côte d'Azur (PACA)
Variante Idiomatique
Provençal
Aire Culturelle
Provence
Type de périodique
Premsa e revistas de guèrra (1914-1918) = Presse et revues de guerre (1914-1918)
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Lou Secrèt : buletin mesadié. - Annado 01, n°09, 10, 11 e 12 (Setèmbre, Outobre, Nouvèmbre, Desèmbre 1918)
Alternative Title
An alternative name for the resource. The distinction between titles and alternative titles is application-specific.
Lou Secrèt. - Annado 01, n°09, 10, 11 e 12 (Setèmbre, Outobre, Nouvèmbre, Desèmbre 1918)
Subject
The topic of the resource
Guerre mondiale (1914-1918) -- Périodiques occitans
Poilus (Guerre mondiale, 1914-1918) -- Périodiques
Pouzol, Francis (1891-1918)
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Peyre, Sully-André (1890-1961)
Source
A related resource from which the described resource is derived
<img style="float: left;" src="http://www.locirdoc.fr/E_loblog/pageaccueil/logo.jpg" alt="" width="125" />CIRDÒC - Mediatèca occitana, JII-1
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Empremarié F. Seguin (Avignoun)
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1918-09
1918-10
1918-11
1918-12
Rights
Information about rights held in and over the resource
Domaine public
License
A legal document giving official permission to do something with the resource.
Licence ouverte
Relation
A related resource
Vignette : http://occitanica.org/omeka/files/square_thumbnails/ff6ba829a336337319f7a2945a720ddb.jpg
http://www.sudoc.fr/039082342
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
image/jpeg
1 vol. (6 p.)
Language
A language of the resource
oci
Type
The nature or genre of the resource
Text
publication en série imprimée
Temporal Coverage
Temporal characteristics of the resource.
19..
Description
An account of the resource
Journal créé en 1918 par Sully-André Peyre sous le pseudonyme de Jan de la Vaulongo.
Is Part Of
A related resource in which the described resource is physically or logically included.
<a href="http://www.purl.org/occitanica/biblioteca-numerica/corpus/4828">Consulter la collection de Lou Secrèt</a>
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
FRB340325101_JII-1_1918_09_009
https://occitanica.eu/items/show/biblioteca-numerica/revista/4856
Date Issued
Date of formal issuance (e.g., publication) of the resource.
2014-07-24
Date Modified
Date on which the resource was changed.
2016-06-01
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Peyre, Sully-André (1890-1961)
Vianès, Elie (1888-1948)
Gambardella, Amadiéu
Occitanica
Jeu de métadonnées internes a Occitanica
Portail
Le portail dans la typologie Occitanica
Mediatèca
Sous-Menu
Le sous-menu dans la typologie Occitanica
Bibliotèca
Type de Document
Le type dans la typologie Occitanica
Numéro de revue
Catégorie
La catégorie dans la typologie Occitanica
Documents
Contributeur
Le contributeur à Occitanica
CIRDOC - Institut occitan de cultura
Primièra Guèrra Mondiala = Première Guerre Mondiale