Explorar los documents (14938 total)

Le fouet de carnabal es una succession de satiras, que se trufa segon l'esperit de carnaval, d'un cèrt nombre de compòrtaments condemnats per son autor, Louis Vestrepain, que pasmens a pas apausat son nom sus aquel recuèlh..

Louis Vestrepain (1809-1865), sabatièr, fa partida de la generacion dicha dels « poètas-obrièrs » occitans. Participa amb Lucien Mengaud (1805-1877), musician, pintre, joielièr puèi secretari de comuna, al renovèl de la cultura occitana tolosana, sa vila natala.. 

Sos primièrs escriches pareisson tre 1836, e rencontran subte un cèrt succès. En 1860, recampa dins un meteis recuèlh, Las espigas de la lenga mondina, una seleccion de sas precedentas publicacions. Lo succès rencontrat, permetrà a aquela òbra de conéisser de frequentas reedicions..

Dins la dralha dels autors màgers de son temps, coma Jasmin que sembla èsser son modèl principal, Louis Vestrepain s'ensaja tant a la poesia lirica, qu'al genre folcloric. Sovent satirics, sos poèmas mesclan occitan e francés, e son autant de retraches en rima de la vida quotidiana de Tolose al sègle XIX, que desvelan las mors e costumas de son temps.

Margarita PRIOLÒ-GALHÒT / Marguerite PRIOLO-GAILLOT (1890-1955)

Marguerite Priolo (épouse Gaillot) devient Reine du Félibrige en 1913, après avoir été reine du Félibrige Limousin (1909-1912). Auteur de deux ouvrages de contes traditionnels (Legendas Lemouzinas, 1915 et Countes del Meirilher, 1916), elle fut l'une des disciples de Joseph Roux et l'élève d'une autre reine du Félibrige, la marseillaise Marguerite Genès (1868-1955), professeur de français à Brive, personnalité importante des débuts du félibrige en Limousin.

Reine du Félibrige

Native de Brive, c'est dans sa région natale que son nom apparaît pour la première fois dans les journaux de l'époque. Elle devient en 1909, à dix-neuf ans, reine du Félibrige limousin et le restera jusqu'en 1913. Elle est par ses parents, étroitement liée dès son enfance au mouvement, son père, le docteur Priolo étant un important mécène des auteurs d'oc. Sa mère, fut par ailleurs elle aussi reine du félibrige limousin durant une quinzaine d'années.

C'est à l'occasion de la Sainte-Estelle de 1913 à Aix-en-Provence qu'elle est désignée reine du Félibrige par Bruno Durand, lauréat des Jeux Floraux. René Jouveau rapporte cependant dans son Histoire du Félibrige (Nîmes, Bene, 1971, p.448), que le choix final revint à Mistral, au détriment de Mlle Magali Joannon, soeur de Marcel Provence, ayant eu les préférences de Bruno Durand.

Marguerite Priolo devient à cette date et pour sept années, le visage du Félibrige, et reçoit pour insigne un rameau d'olivier en argent. Elle participe à ce titre aux divers fêtes et commémorations du mouvement, fréquemment aux côtés du capoulié, et préside également la cour d'amour "spectacle hérité des troubadours, où se mêlent danses, chants et poésies." (cf.site internet du Félibrige).

Ces événements sont abondamment relayés dans la presse régionale et occitane de l'époque. La jeune reine y figure fréquemment coiffée du barbichet, coiffe traditionnelle limousine, qu'elle quitte toutefois durant le conflit armé de 14-18, pour une tenue d'infirmière, lorsqu'elle s'engage aux côtés de la Croix Rouge de Brive.

Conteuse limousine

Parmi les différentes commémorations auxquelles la reine du Félibrige est alors conviée, notons sa présente à Avignon, à l'occasion de la Sainte-Estelle de 1914. Elle dévoile alors ses qualités d'oratrice lors d'un échange avec le maire de la ville, M. Valayer, qui fut relaté dans la presse de l'époque (cf. La Farandole du 3 juin 1914, n°85 p.1-5).

Qualité qui lui valurent d'ailleurs d'être enregistrée dès 1913 au cours d'une collecte menée par le linguiste Ferdinand Brunot (1860-1938) de l'Université de la Sorbonne. Deux enregistrements de cette période sont actuellement en ligne sur Gallica. (premier enregistrement, cliquer ICI second enregistrement, cliquer ICI).

Ses ouvrages de contes, rédigés dans la langue du bas-Limousin et s'inpirant du patrimoine oral de sa région, Legendas Lemonzinas, sorti en 1915, et Countes del Meirilher (1916) lui vaudront les critiques positives de l'Almanach occitan de 1927 "deux volumes de prose, brillant résultat d'un fécond labeur intellectuel, comme parfait miroir d'un rare tempérament féminin" [...] dont les trop rares écrits continuent à souhait les pures traditions romanes" et sera salué en 1965 par le journal le Lemozi à l'occasion d'un article sur Marguerite Genès, dont elle fut l'élève "En effet dès sa parution, le livre Legendas Lemouzinas fut une révélation et opéra presque une révolution. Un style alerte, dru, flexible, épousant toutes les nuances de la pensée ou de la fantaisie venait de naître."(Lemouzi, numéro 15, 1965, p.281-282, Robert Joudoux).

En dépit de leur qualité reconnue, ces deux ouvrages ne furent pas par la suite ré-édité, mais leur auteur, décédée le 13 mars 1955 à Manzac-sur-Vern en Dordogne, membre du Félibrige limousin, participa localement à la diffusion et à la création en langue d'oc.

En savoir plus:

Ouvrages de Marguerite Priolo:

PRIOLO, Marguerite, Legendas Lemouzinas/ Légendes limousines, Brive, Impr. Roche, 1915.

PRIOLO, Marguerite, Countes del Meirilher/ Contes du Marguillier, Brive, Impr. Bessot et Guionie, 1916.

Quelques articles parus sur Marguerite Priolo

"La Santo Estello. Arrivée de la reine en Avignon." La Farandole, 3 juin 1914, n°85, p. 1-5. (COTE CIRDOC: M6).

"Echos: Countes del Meirilher." Le Mémorial d'Aix, 20 août 1916, n° 78.

"Marguerite Priolo-Gaillot (1890-1955)." Lemouzi, numéro 15, 1965, p281-282, Robert Joudoux. (COTE CIRDOC: AC-3-5)

"Marguerite Priolo-Gaillot, limousine". Almanach occitan de 1927.

Archives sonores disponibles sur Gallica.

Archives sonores, 26 août 1913, collecteur Ferdinand Brunot pour l'Université de la Sorbonne, informatrice, Marguerite Priolo. Lieu: Brive.

Premier enregistrement: cliquer ICI.

Second enregistrement: cliquer ICI.

Recampats en 1914 en un sol obratge paregut jos lo títol de Carnaval en Bérn : coutumes et chansons (Pau, E.Marrimpouey), aqueles tèxtes foguèron presentats pel primièr còp dins la revista Reclams de Biarn e Gascougne (n°2-4, février-avril 1914).

L'autor, Jean-Baptiste Laborde (1878-1963), prèire e istorian bearnés, i fai estat de las costumas e cançons relevadas en Béarn per las commemoracions de carnaval passadas e de son temps.

Tèxte de l'episòdi 10 : 

La nèit foguèt corteta e lo revelh amb lo desfasament orari mai que dificil. La paura Joana beguèt son tè sens saupre ont’èra : urosament vegèt de l’autre costat de la carrièra, dins lo jardin ont se passejavan los esquiròls, un drapèl plantat qu’èra pas un drapèl frances ni mai un drapèl occitan mas lo del país mai grand del mond occidental, the United States of America.

- "Bondieu aquò’s estranh, es qu’aicí plantan los drapèls dins los jardins perque fan de frucha ?"

- "Non, es un biais de dire de quin costat òm es : los republicans amb lo drapèl US an una pancarta ont se pòt legir « Support our troups» e, se gaitas dins l’autre jardin, avisas que son de democratas per de que an una pancarta ont es escrich : « War is not an answer », « Obama president ».

- "Com’aquò cadun sap çò que vòta son vesin ! Es mai simple, pas d’embolh !"

- "Joana, aurem lo temps de parlar dins la veitura, vai t’en te vestir. Despacha-te. Comenci a 11 oras : es una leiçon sus la trobairitz La comtessa de Dia."

Èra encara la calor de l’estiu, aviái mes una rauba jauna e roja. Partiguèrem e me virèri : Matilda aviá mes sa cara a la fenèstra, mas pensi pas que me vegèt.

Semblava d’èstre endacòm mai. Èra lo primièr còp que la daissava per una jornada. Li aviái daissat 100 dolars, se se voliá crompar quicòm, òm sap jamai !

Romieg èra urós; siblava lo « Se canta ».

- "Madama es vestida coma un drapèl occitan, per un cors de lenga romana es una bona idèia : fa folcloric. N’i a qu’an lo drapèl dins lo jardin e d’autres que se'n vestisson !"

- "Tu sès vestit coma un professor : a cadun son mestièr."

Romieg me prenguèt la man :

- "Me fa plaser d’èstre ambe tu !"

- "Ieu tanben mas soi inquieta d’aver laissada Matilda soleta !"

- "Matilda es majora, pòt viure sens una maire a son costat."

Ieu qu’aviái passat tota ma vida dins la pòsta de mon vilatge me sentissiái coma un enfant a costat d’aqueles buildings grandaràs amb d’estudiants que corrissián de pertot, de totas las colors e subretot que parlavan pas que l’anglés. Pas totes : ausiguèri parlar espanhòl tanben. Cada còp que Romieg rescontrèt quauqu’un que conneissiá me presentèt :  « Joana Belcaire, una amiga d’enfança, venguda del miègjorn de França e que parla la lenga occitana qu’ensenhi dins mos corses. » 

Compreniái pas tot mas ensajavi de faire aquela que… en fasent fòrça sorires e Hello !

Benlèu que dins gaire de temps gausariái dire : how are you ?

Èrem enfin arribats dins la classa ont los estudiants de Romieg nos esperavan.

- "Today we will leave la Contessa de Dia and speak occitan. Joana does not understand a word of English. She came especialy from her country to meet you and as you are all very polite you must talk with her."

Tot lo mond comencèt de rire. Èra trop difficil per eles de mestrejar la lenga occitana. Donc Romieg faguèt las reviradas de l’anglés en occitan e de l’occitan en anglés. Mas n’i aviá qu’ensajavan de me comprene e disián qu’èra mai simple que lo francés per de que èra pròche de l’espanhòl.

Las questions viravan a l’entorn de la lenga, del vin, dels buòus :

- "Do people still speak occitan in the sreet?"

- "Do you drink wine every day ?"

- "Do you like to see bullfights ?"

Puèi Romieg me demandèt de cantar una cançon : Causiguèri la canson de Clara d’Anduza « en greu esmai ». Benlèu qu’una canson de « Mossu T e lei Jovents » coma « Lo gabian » seriá estada mai bèla per aqueles joves, mas coneissiái pas las paraulas.

L’aprèp dinnar i aguèt encara un cors.

Me regalèri : Matilda èra luènh.

Èri tant urosa d’èstre ambe tot aqueles joves e Romieg semblava de se regalar tanben.

Tornant a l’ostal me diguèt :

- "Es lo primièr còp que fau aquò e es un plaser. Domatge que la retirada siá tan pròcha… auriam poscut faire tantas de causas ensems."

- "Quand t’arrestaràs ?"

- "L’an que ven, e sabi pas çò que vau faire…Anam al subremercat a costat de l’ostal : Giant."

- "Ieu vòli de peis, d’ensalada verda, de rocafòrt, e de glacet. Es ieu que regali uèi !"

- "Ma Dòna es coma volètz !"

Quand paguèri ambe la carta Visa la caissièra me demandèt :

- "Cash ?"

- "De que vòl dire ?"

- "Lo supermercat es com’una banca. Se vòs aquela Dòna te pòt donar d’argent."

- "No, thank you !"

- "Òsca ! Començas de parlar !"

Arribèrem a l’ostal, èra lo ser mas l’ostal èra completament escur, pas un lum.

- "De qué se passa, Matilda es pas dintrada ?"

- "Te fagues pas de marrit sang : es anada se passejar, s’aviá passat quicòm auriá sonat mon telefonet !"

Romieg dubriguèt la pòrta d’intrada, portèrem las crompas dins la cosina. Sus la taula i aviá una letra.

Comencèri de tremolar : la tèsta de Matilda a la fenèstra aqueste matin tant luèncha !

M’assetèri, ara èra temps de legir :

« Joana

Sabi que ploraràs aqueste ser, mas seràs pas soleta : Romieg serà a costat de tu. Mercé per tot. T’o ai pas volgut dire mas aviái rescontrat un amorós per l’internet, e m'es venguda quèrre de Filadelfia. Se tot se passa plan amb el te tornarai sonar e quand vendrem en França serà a ton ostal. Vòli èstre liura de causir ma vida e èstre independenta. I aviá tròp d’amor entre nos : tot l’amor qu’as pas agut dins ta vida sens marit e sens enfant, tot l’amor qu’ai pas jamai agut ambe ma familha. Me fasiá paur.

Adieu e benlèu a un jorn, sabi pas quora.

Ta filha que t’aima Matilda

PS : Mercé a Romieg per son espitalitat. »

Foguèt la fin d’un pantais. Tot virèt a l’entorn de ieu.

Plorèri e parlèrem tota la nèit ambe Romieg : quand òm es vièlh i a un avenidor possible ? quand òm es jove òm pòt èstre urós tot sol ?

E ara de que faire : demorar, tornar a l’ostal…o cambiar completament de vida ?

FIN

Film negre e blanc mut realizat per Michel Cans en Vilanòva de Besièrs pendent lo decenni 1950, al moment d'un desfilat masquetat. Fa part de la colleccion "Los vilatges d'Erau dins annadas 1950".

Conservacion dels filmes de Michel Cans al CIRDÒC :  

Lo CIRDÒC consèrva a Besièrs l'ensem de los filmes tournats per Michel Cans dins un seissantenat de vilatges d'Erau dins las annadas 1950. Las bobinas 16 mm d'origina foguèron d'en primièr transferidas sus VHS e foguèron a la seguida numerizadas entre 2010 e 2011.

L'ensem del fons e los dreches que i son estacats foguèron concedits pel realizator al CIDO entre 1989 e 1991. Lo CIDO ne faguèt don a la seguida al CIRDÒC en 2000.

Contengut dels filmes de Michel Cans conservats al CIRDÒC :  

Occitanica vos va permetre progressivament d'accedir a l'ensem d'aquel fons audiovisual en linha. Aqueles documents qu'illustran la vida dels vilatges de l'oèst eraurés an aquesit amb las annadas un interès patrimonial mas tanben sentimental pels estatjants d'Erau. Aqueles archius bruts son de filmes pas montats e muts, virats per la màger part en negre e blanc.

I podèm veire per exemple la Fèsta-Dieu a Cesseràs, lo Carnaval de Laurenç o Bojan, la Dança de las trelhas de Montblanc, la Fèsta de Nissan, d'Agatencas que pòrtan la cofa, etc.

Tèxte de l'episòdi 9 : 

Aprèp l’autostrada dintrèrem en vila. Romieg èra urós de faire lo guida. Per començar lo quartièr de la mar ambe lo gigantesc aquarium.

Baltimòre, a la broa de la baia del Cheaseapeake, es un pauc lo rebat de Marselha en riba de la mar Mediterranèa : doas vilas que son estadas un còp èra dos grands pòrts.

Evidentament n’i una ambe sos gratacèls americans qu’es mai granda que l’autra ambe la Bòna Maire. En se passejant sus l’ancian pòrt de Baltimore Fellspoint, òm pensa al pòrt vièlh de Marselha ! Mas aquí ges de bolhabaissa : pas que de crancs : es l’animal totemic de la vila !

Faguèrem un pichòt torn dins lo centre ciutat ambe sas avengudas grandarassas e las sirènas de las veituras de polícia qu’arrestavan pas de cridar. E Romieg diguèt :

- "Ai besonh d’anar dins una espiçariá italiana se vos vòli faire un pauc de cosina gostosa. Aicí traparem tot çò que cal."

- "Mas es tròp tard ! Las botigas dèvon èstre tancadas, es 11 oras del ser !"

- "Sès pas pus en França, pichòta, aicí pòs trapar tot çò que vòs quand vòs !"

- "The new world !"

Parquèrem la veitura e dintrèrem dins « la siciliana ».

Matilda èra espaventada de veire tot çò que i aviá sus las estaudèlas de la botiga : olivas, tomatas, òli d’oliva, pasta, parmigiano, coma dins un vilatge de Tòscana.

Tot d’un còp Romieg cridèt :

- "Mèfi, tot lo mond dins lo fond de la botiga. »

Un bruch de fusilhada dins la carrièra ont i aviá pus ges de veituras. Ausiguèrem de crits, una bala trauquèt la veirina, veguèrem dos òmes que corrissián. Dins la botiga pas un mot. Puèi lo silenci defòra e per acabar la sirèna de las veituras de polícia.

Matilda plorava :

- "Mas de qué se passa ? Es lo primièr còp dins ma vida qu’ai tan paur. Es un marrit sòmi : vòli tornar a Montpelhièr. Joana partissèm ! Me plai pas aquel new world !"

- "Baltimore es una vila ont los fusilhs son reis : 300 personas son tuadas cada annada per bala. Te fagues pas de marrit sang pichòta, anam anar dins Catonsville, es una vila calma. Fa trenta cinq ans que vivi dins aquel país e es lo primièr còp que me tròbi au mitan d’un tal embolh !"

- "M’agradariá de tastar una pizza americana !"

Éra un pauc coma un bizutatge ! Quina chança !

Arribèrem a Catonsville. Èra la mièja nèit passada.

Un polit ostal amb un estanci, au mitan d’un jardin, tot en bòsc :

- "Es ancian, es estat bastit en 1920."

Dintrèrem dins l’ostal :

- "Anatz pausar las maletas. En naut de l’escalièr a drecha Matilda e de l’autre costat Joana ! Començi de preparar lo dinar."

- "Pòdi prendre una docha".

- "De segur pichota! tant que vòs !"

Montèri dins la cambra. Èra pichòta, mas polida : un lièch, una taula, un armari. Me sentissiái timida e un pauc nècia. Ensagèri de me faire polideta, pecaire, qu’a mon atge es pas simple.

Lo Romieg èra dins la cosina : una cosina americana moderna qu’aviá res de veire amb la mieuna dal vilatge.

Sabiái pas de que faire per l’ajudar.

- "Soi urosa d’èstre aquí. Mercé de nos reçaupre."

- "Es un plaser per ieu. Dempuèi la mòrt de Lisa me sentissi solet com’un vièlh. Urosament que i a l’universitat e los collègas."

- "Es que tornaràs quand seràs retirat ?"

- "Per de qué faire ? Coneissi pus degun al país e cresi que cambiar de biais de viure deu èstre difficil a mon atge !"

- "Mas benlèu que podriás venir mai sovent : i a totjorn l’ostal de ta maire ?"

- "Es ma sòrre que l’a pres per se retirar."

- "Ara ai dos ostals. Ai fach un bèl eretatge !"

- "Un eretatge ? Coma ? Te trufas de ieu ?! Ta familha aviá pas un sòu !"

- "Mon oncle Vincenç m’a tot laissat. Es per aquò que soi aquí : ai d’argent !"

- "E aquela Matilda, onte l’as trapada ? Joana as agut una filha sens res dire a degun ? Me faràs totjorn rire !"

- "Se te lo contèsse cossí s’es passat, me creiriás pas !"

- "Ensaja, veirem ben !"

- "Lo jorn de la mòrt de l’oncle Vincenç, quauqu’un sonèt a ma pòrta e pas mai…èra la Matilda ! Dempuèi es demorada ambe ieu e soi urosa. Ai pas poscut resistir a son sorire e al plaser d’aver enfin una filha, mon vièlh pantais…"

- "Li caldrà trapar un trabalh…"

- "Non… una escòla de dietetica…pagarai per ela !"

- "Ai talent ! Es que podèm manjar ? "

- "T’en fagues pas ma filha, per començar anam beure un pauc de vin d’Erau, un Faugèra ! E deman vendretz ambe ieu a l’universitat al cors de lenga romana…"

- "Faretz coma voldretz, mas ieu deman, vòli demorar soleta a l’ostal per dormir e descobrir Catonsville."

- "Quina idèa ! Coma vòs ! Sès granda e sabes çò que fas ! Mas m’agrada pas tròp de te daissarsoleta, emai se Catonsville es pas Baltimòre !"

- "Òsca ! Santat !"

Veire l'episòdi 10

Enregistrament inedit de Bernat Manciet qui lei l’incipit deu Gojat de Noveme, realizat ençò de l’autor, a Trensac, dens las Lanas (40), per Sèrgi Javaloyès, escrivan, director de la revista Reclams. 

Aqueth roman pareishut peu prumèr còp en 1964 (Tolosa, Institut d’Estudis Occitan) e mantun còp tornat editar (Reclams, 1995 e 2003), qu’ei ua de las òbras màgers de la literatura occitana deu sègle XXau.

« Lo gojat de noveme qu’ei lo nom qui balha Bernat, lo narrator, ad aqueth estrangèr qui cossira quauques dias cada an au Barralh puish qui’s torna gahar lo camin deu son hat. Ua annada, non torna paréisher. Lavetz, ua longa espèra que comença per ua familha abladada per la misèria e la soledat. Lo gojat de noveme que tornarà totun mes arren non serà com abans. Bernat qu’aurà a víver parièr dens aqueth monde a las acabalhas, a maugrat de la tuberculòsi qui l’estofa ; víver dinc au darrèr bohar, entà díser lo secret qui còr-hereish la soa amna d’òmi. ». Presentacion de l’editor, Lo Gojat de Noveme, edicions Reclams, colleccions « Òbras », 2003, Pau.

Bernat Manciet, (Sabres, 1923 - Mont de Marsan, 2005), escrivan d’expression occitana de Gasconha et francesa, qu’ei ua figura màger de la literatura occitane deu sègle XXau.

Incipit de Lo gojat de noveme. (Edicions Reclams, Pau, 2003).

"Après que lo sangarruaire se n'èra tornat de l'estanh d'Aurelhan, qu'i passava enqüèra los Mens que vienèn de la hèira de seteme, dab las velas blancas. Après qu'èran las palomas, e que cridàvam: "Oè...huu..." sus la lana. E après, lo maishant temps. Au borg, quan s'èran estupadas las lampas-carbut de las barracas, lors sers de Sent-Martin, e estupat lo hromatge deu pòste d'esséncia - pausa enqüèra qu'entenèm lo marchand de cotolius, la nueit, suu nòst camin - qu'èram dens l'ivèrn. Los gitanos hadèn huec, un ser, dus sers, quan s'escadèn de passar. Autament, los auts malestrucs, los deu Circ e los d'"eths auts", aqueths aquí vienerén pas se cauhar en çò de nòste sonque ua pausa: deu camin avant que vedèn lo larèr a hlamejar."